WSPÓŁCZESNA REKONSTRUKCJA RYNSZTUNKU BOJOWEGO  
TOWARZYSZA JAZDY PANCERNEJ
opracował Andrzej Mikiciak

Klikając na dowolny element wyposażenia uzyskasz jego opis. Hasła zawierają krótką charakterystykę przedmiotu, z opisem wyglądu, i informacjami o pochodzeniu, sposobie praktycznego używania a czasem także wynikające z tego hipotezy. Towarzyszące im zdjęcia to współcześnie wykonane repliki.
Pod wizerunkiem postaci pancernego wszystkie hasła wyszczególnione są alfabetycznie.

Zdjęcia przy hasłach zamieszczone są w formie miniaturek - uzyskanie pełnego rozmiaru odbywa sie przez kliknięcie.

BUTY - używane przez jazdę pancerną posiadały wysokie skórzane, fałdowane cholewy, o przyszwach mocowanych do podeszew metodą szycia (używano nici lnianych albo konopnych, nieraz smołowanych) lub kołkowania (przy pomocy ostro zaciętych kołków z twardego drewna). Obcasy (skórzane lub drewniane) zaopatrzone były w żelazne podkuwki.
Wylot cholewy stanowił linię prostą lub był ścięty ku tyłowi, według mody tureckiej - wówczas buty takie nazywano baczmagami.
Kolorystyka opierała się przede wszystkim na barwie czarnej, zaś w egzemplarzach bogatszych (wykonywanych dodatkowo z lepszych, miększych gatunków skóry, safianów) także czerwonej i żółtej.
Nogi przed włożeniem do butów owijano chustami (tzw. onuczkami), zaś wnętrze wyściełano słomianymi wiechciami - była to praktyka powszechna zarówno wśród ubogiej szlachty jak i  senatorów.

HAJDAWERY (in. szarawary) - szerokie, bufiaste luźne spodnie o proweniencji wschodniej; przyjmuje się, że jest to zapożyczenie z mody tureckiej. Używane były przez wszelkie warstwy społeczne Rzeczpospolitej i powszechnie na całym jej terytorium. Głównym materiałem, z którego szyto hajdawery były tkaniny wełniane.

KALETA - niewielka skórzana torba noszona przy pasie, służąca do przechowywania podręcznych przedmiotów codziennego użytku.
Uszyta jest z jednej lub kilku (o różnych barwach) warstw skóry, ornamenty (zdobiące klapę kalety) mogą być wówczas zrealizowane przez ukazanie w ażurowo wyciętych, geometrycznych figurach warstwy wierzchniej warstw położonych głębiej. Kalety bywają także zaopatrzone w metalowe okucia - mosiężne lub, w bardziej ekskluzywnych egzemplarzach, srebrne lub złocone.
Nieliczne zachowane egzemplarze XVII-wiecznych kalet występujących na terenach Rzeczypospolitej pochodzą z wykopalisk archeologicznych w miejscu bitwy pod Beresteczkiem (stoczonej w 1651r.) na Ukrainie.

KAŁKAN - lekka, okrągła, wydatnie wypukła tarcza, o pochodzeniu wschodnim (turecko-perskim oraz tatarskim) wykonana ze zwiniętych koncentrycznie pędów roślinnych (figowiec, rattan, dereń) oplecionych w specjalny sposób jedwabną (lub lnianą) nicią, która łączy konstrukcję w całość. Centrum tarczy stanowi wypukły drewniany dysk, osłonięty od strony zewnętrznej cyrkułem (in. uchwat, umbo) wykonanym najczęściej z blachy stalowej. Spodnia płaszczyzna kałkana wyłożona jest tkaniną, z centralnie położoną niewielką, kwadratową poduszeczką z przynitowanymi rzemieniami (dla oparcia dłoni, wzgl. przełożenia nadgarstka). Kałkan skutecznie chroni przed grotami strzał oraz przed cięciem białą bronią. Ikonografia ukazuje także użycie kałkana jako ochrony pleców, oraz, zwłaszcza w scenach przemarszów - wiszącego luźno z tyłu kulbaki, po lewej stronie. Ornamenty użyte do ozdobienia kałkana to przede wszystkim wielobarwny deseń oplotu oraz zdobienia powierzchni cyrkułu wykonane technikami właściwymi dla zdobień stali (trawienie wgłębne, rytowanie, złocenie, damaskinaż, kameryzowanie i in.).
Zachowane oryginały to przede wszystkim egzemplarze paradne, bardzo bogate w zdobienia, (niektóre nawet o konstrukcji luźnej), stąd też pokutuje pogląd, że kałkan pełnił funkcje wyłącznie reprezentacyjne i używany był tylko dla ozdoby stroju, przy specjalnych okazjach. Przeczy temu jednak kilka tekstów źródłowych ukazujących bojowe wykorzystanie kałkana.

KARWASZE - ochrona przedramion, każdy wykonany w formie podłużnej rynny (tzw. łyżki), osłaniającej całą zewnętrzną część przedramienia, zapinany przy nadgarstku przy pomocy szerokiej bransolety blaszanej (bądź blaszano - kolczej). Forma karwaszy używanych na terenie Rzeczypospolitej jest importem o proweniencji wschodniej (Turcja, kraje Azji Mniejszej).
Jest to element uzbrojenia ochronnego dla jazdy pancernej bardzo charakterystyczny.
Występujące w zachowanych oryginałach zdobienia opierają się przede wszystkim na mosiężnych (także srebrzonych lub złoconych) okuciach, ew. ornamentach trawionych. Egzemplarze luksusowe bywają nabijane złotem (damaskinowane) lub kameryzowane.

ŁADOWNICA JAZDY - zbudowana na bazie drewnianego (zawsze drzew liściastych) pudełka (w kształcie lekko wygiętego prostopadłościanu) zawierającego jeden rząd (w nielicznych przypadkach dwa rzędy) otworów (10-12) na ładunki do ręcznej broni palnej, obszytego skórą, wyposażonego w charakterystyczną prostokątną blachę (stanowiącą okucie klapy) i zawieszonego na materialnej bądź skórzanej taśmie (tzw. flintpasie). Oprócz roli użytkowej (niezwykle wygodnego pojemnika chroniącego ładunki)

pełniła często funkcję reprezentacyjną i identyfikacyjną - z racji umieszczania na blasze (zwykle bogato zdobionej) herbu i inicjałów właściciela.
Taka forma ładownicy, jako połączenie: rozmiaru, zdobienia (grawerunki, repusowanie, niello) i technologii wykonania - na tle innych typów ładownic obcych, zwłaszcza zachodnioeuropejskich - jest rozwiązaniem wybitnie oryginalnym. Będąc atrybutem zamożnego szlachcica, towarzysza, służącego w jeździe narodowego autoramentu używana była zarówno do stroju bojowego jak i codziennego.

MISIURKA - rodzaj stalowego hełmu; zbudowana na bazie okrągłej, nieznacznie wysklepionej blachy (tzw. denka) osłaniającej wierzch głowy, z doczepionym czepcem kolczym (chroniącym czoło, boki i tył głowy oraz szyi). Podobnie jak karwasze - przyjęła się na terenach Rzeczypospolitej jako import wschodni. Misiurka to niejako atrybut żołnierza polskiej jazdy pancernej.
Powierzchnia denka stanowi naturalne miejsce do ornamentów, te zaś były wykonywane podobnymi technikami jak przy karwaszach (okuwanie innymi metalami, złocenia, trawienie wgłębne, kameryzowanie). Czepiec kolczy składał się z płaskich ogniw, łączonych na jeden nit, o splocie 4 w 1.
Jakkolwiek w zbiorach polskich nie zachował się żaden garnitur złożony z misiurki, karwaszy, obojczyka, przypuszczać wolno (na tle innych zachowanych garniturów, łączących w sobie np. okucia rzędu końskiego z oprawą szabli), że takowe istniały i były używane.
Pewnym jest, że sama misiurka, bez jakiejkolwiek wyściółki (spełniającej także rolę amortyzacji ciosów) nie stanowi wystarczającej ochrony. Poza tym, podczas jazdy konnej misiurka ma naturalne tendencje do przesuwania się na głowie. Dlatego tez wydaje się pewne, że używanie misiurki musiało łączyć się z jakąś formą miękkiej czapki.

NAHAJKA (in. nahaj, bizun, kańczug) - pleciony ze skóry bat na krótkim trzonku, pochodzenia tatarskiego (nazwa pochodzi od nazwy jednej z ord - nogajskiej), przydatny przy jeździe konnej, może także służyć jako broń (niektóre posiadają w umieszczonej na końcu biczyska kieszonce zaszyty obciążnik, dla zwiększenia siły ciosu). Trzonek nahajki z reguły bywa zaopatrzony w pętlę rzemienną umożliwiającą przełożenie go przez przegub dłoni. Do dnia dzisiejszego zachowało się dosłownie kilka oryginalnych egzemplarzy nahajek.

OBOJCZYK - rodzaj uzbrojenia ochronnego; najczęściej występuje jako element zbroi husarskiej, używany był jednak indywidualnie także przez inne formacje jazdy. Zbudowany jest z dwóch blach stalowych: przedniej, wykonanej w taki sposób, że dolne krawędzie schodzą się łagodnymi łukami w szpic, oraz tylnej, w kształcie półokrągłym lub zbliżonym do trapezu o wyraźnie zaokrąglonych kątach. Płaszczyzny prawidłowo wykutego obojczyka powinny w sposób anatomiczny naśladować okolice szyi i ramion, jako że obojczyk nie bywa w żaden sposób przymocowany do pancerza - opiera się na nim wyłącznie swoim własnym ciężarem. Całość zmontowana jest przy pomocy zawiasu wykonanego na bazie pojedynczego, masywnego nitu, zaś zapięcie (zawsze na lewym ramieniu) realizuje się przy pomocy podobnego nitu, zamocowanego do płatu tylnego. Zdobienia powierzchni wykonane są technikami podobnymi jak w przypadku innych blaszanych elementów rynsztunku ( patrz: misiurka, karwasze), niekiedy przedni płat zdobi umieszczony centralnie - z reguły mosiężny - krzyż kawalerski.
Wśród zachowanych oryginałów zdarzają się obojczyki o konstrukcji lamelkowej (karacenowej), takie jednak nie pojawiają się w ikonografii przedstawiającej jazdę pancerną.

PANCERZ (in. kolczuga) - koszulka spleciona z kółek żelaznych; znana już od starożytności, przez wieki używana w różnych kulturach, zarówno w Europie jak i w Azji.
Kolczugi używane w Polsce w XVIIw. były wykonane najczęściej z ogniw z drutu spłaszczonego, o różnym sposobie łączenia (nitowane jednym nitem, na przemian: nitowanych i sztancowanych lub nitowanych i zgrzewanych).
Różny także była krój pancerza - dotyczący długości (sięgającej do bioder albo do połowy ud), dolnych rozcięć (lub ich braku), kołnierza (lub jego braku), rozcięcia na piersi (prostego lub z klapami), długości rękawów o raz użytych materiałów (niektóre posiadały wykończenia z kółek mosiężnych).
Polskie zachowane pancerze, na tle używanych równolegle na Wschodzie, charakteryzowały się większą surowością wykonania, w odróżnieniu od np. perskich , które zawierały także elementy tekstylne (miękkie wyściółki w okolicach szyi i rozcięcia na piersi).
W porównaniu z ówczesną zbroją płytową (np. husarską) pancerz był o wiele wygodniejszy w użyciu (z racji swej elastyczności), ale jednocześnie i mniej wytrzymały (nie chronił korpusu przed postrzałem z broni palnej).

ROHATYNA - odmiana broni drzewcowej, krótka włócznia (o długości oscylującej około 200cm) z prostym, czworogrannym stalowym grotem, osadzonym na drzewcu przy pomocy stalowej tulei. Bywała zaopatrzona w niewielki proporczyk.
Według przekazów (Starowolski, Fredro) rohatyny używane niekiedy były przez jazdę pancerną oraz znaki lekkie. Bardzo przydatne do walki w ścisku, nadawały się przede wszystkim do pchnięcia, jakkolwiek istnieją zachowane źródła pisane gdzie jest mowa o używaniu ich do ciskania.
Ostatecznie rohatyna wyewoluowała w formę lancy, używanej początkowo przez oddziały kawalerii narodowej i pułki straży przedniej (II poł. XVIIIw.) a następnie, w okresie wojen napoleońskich, także przez lansjerów innych armii.
Oryginalnych zachowanych grotów rohatyn zachowało się niewiele, zaś kompletne rohatyny to przypadki pojedyncze.

SZABLA - rodzaj broni białej, siecznej (jakkolwiek niektóre typy przystosowane są zarówno do cięcia jak i do pchnięcia), o charakterystycznej wygiętej głowni (brzeszczocie jednosiecznym, często z obosiecznym piórem).
Na terenach XVII-wiecznej Rzeczpospolitej w użyciu znajdowały się rożne typy szabel, o rozmaitych proweniencjach, charakteryzujące się różnorodnością form budowy głowni i opraw (przystosowanych zatem do różnych technik szermierczych) oraz ornamentyki , m.in. szable husarskie, węgierskie, tureckie, perskie, kozackie, tatarskie i in.
Zachowane egzemplarze szabel często łączą elementy pochodzące z różnych okresów - przeważnie starsze głownie zaopatrzone są w późniejsze oprawy, nieraz czasowa różnica między poszczególnymi elementami jednego eksponatu przekraczają jeden, lub nawet dwa wieki. Stąd też dokładna klasyfikacja szabel staje się mało możliwa, poszczególne typy przenikają się wzajemnie.

ŻUPAN - długa szata męska, przyjęta w Polsce w XVI w. z mody węgierskiej. Dopasowany w górnej części, powyżej linii bioder, luźny i obszerny dołem, zapinany był na pionowy szereg drobnych guzów, z rękawami szerokimi i bufiastymi od ramion do łokci, opiętymi w miejscu przedramion.
Używany był przede wszystkim przez warstwę szlachecką a także, w wersji uboższej, przez wojska pochodzenia plebejskiego oraz część mieszczan. Do szycia żupanów wykorzystywano różne rodzaje materiałów (od najbardziej wykwintnych, jedwabnych: adamaszków i atłasów, przez wełniane: sukna, falendysze, aż po płócienne), zarówno produkcji krajowej, jak i importowanych.
Często występująca w kolorystyce wszelkich staropolskich szat męskich czerwień, z różnymi odcieniami tej barwy (purpura, karmazyn, szkarłat) symbolizowała wojenne męstwo oraz dostojeństwo i bogactwo. Stąd też kolor ten właściwy był, z nielicznymi wyjątkami, wyłącznie szlachcie.
Jakkolwiek w ciągu XVII w. żupan ulegał, wraz ze zmianami w modzie pewnym modyfikacjom (długość całkowita, wysokość kołnierzyka, krój rękawów, ), jednak zasadnicze elementy i charakterystyczny krój pozostały niezmienne.
Żupan przetrwał jako część stroju narodowego do XIX w.